W ciele każdego z nas znajduje się wiele nerwów i połączeń między nimi. Nerw błędny (nervus vagus) jest najdłuższym z nich. Dociera do wszystkich organów i, niczym błędny rycerz (zbieżność nazw nieprzypadkowa!), broni czci i zdrowia wybranki swego serca. I tak, to Ty nią jesteś!
CZYM JEST NERW BŁĘDNY?
Nerw błędny odpowiada za komunikację impulsów nerwowych z narządami ciała.
Tak oto wygląda jego przebieg (nerw błędny został na rycinie oznaczony kolorem żółtym):
RYC. HENRY VANDYKE CARTER, HENRY GRAY (1918) ANATOMY OF THE HUMAN BODY BARTLEBY.COM: GRAY’S ANATOMY
Jak widać, nerw błędny oplata wszystkie duże narządy:
- gardło
- przełyk
- krtań
- oskrzela
- płuca
- serce
- żołądek
- trzustka
- wątroba
Rozpoczyna się w rdzeniu przedłużonym, następnie opuszcza czaszkę przez boczną część otworu szyjnego.
Tworzą go dwa szlaki, grzbietowy i brzuszny. Od owych szlaków głównych odchodzą jeszcze liczne odgałęzienia i sploty (m. in. sercowy i słoneczny), co czyni przebieg nerwu błędnego rzeczywiście skomplikowaną wędrówką po ludzkim ciele.
Zakończenie nerwu błędnego stanowią liczne jego rozgałęzienia w jamie brzusznej.
“Inteligentny” nerw błędny (szlak brzuszny) odkryto tylko u ludzi. Przewodzi on impulsy bardzo szybko (400 km/godz) i pozwala nam korzystać z układu przywspółczulnego, aby się uspokoić.
Szybkość przewodzenia sygnałów w układzie nerwowym zapewnia neuronom, w tym nerwówki błędnemu, proces zwany mielinizacją. Mielina to tłuszczowa osłonka wokół aksonu (włókna nerwowego), która działa jak izolator elektryczny. Układ nerwowy może wykształcić miliony aksonów i synaps, ale dopóki nie wytworzy się wokół nich otoczka mielinowa, proces nie jest dokończony.
Mielinizacja sprawia, że sygnały przeskakują szybciej i bez zakłóceń.
Tylko brzuszny szlak nerwu błędnego człowieka jest zmielinizowany.
DLACZEGO JEST TAKI WAŻNY
Aż 80% włókien nerwu błędnego wysyła informacje z jelit do mózgu, zaś pozostałe 20% kontroluje organy i procesy, które są niezbędne dla utrzymania nas przy życiu czyli serce, trawienie, oddychanie czy gruczoły.
Łączy mózg z jelitami, biegnie przez klatkę piersiową, przeponę, otaczając serce i obszary tradycyjnie uznawane za ośrodki intuicji, troski i współczucia.
Oddziałując i komunikując ze sobą tyle narządów, zasługuje na miano siły napędowej naszego ciała.
Nerw błędny uczestniczy w bardzo wielu procesach w naszym ciele:
- przełykanie i trawienie (wydziela serotoninę, która daje nam uczucie sytości po posiłku)
- mówienie (poprzez pobudzenie mięśni głosowych)
- oddychanie
- bicie serca (mechanizm zwalniania tętna, kontrola przepływu krwi)
- reguluje poziom glukozy i żółci (wątroba i trzustka)
- kontroluje masę ciała
- zmniejsza stany zapalne (kontroluje układ odpornościowy)
- odpowiada za wrażenia dotykowe (zawiera receptory oksytocyny)
- pozwala pokonać stres
- zapobiega lękom i depresji
- odpowiada za zaangażowanie społeczne
Funkcjonalnie nerw błędny składa się z trzech części: czuciowej, ruchowej i przywspółczulnej.
Nerw błędny znajduje się gdzieś na styku biologii z duchowością.
Piszę to nie bez kozery.
Faktem jest, że somatyka, cierpienia fizyczne, wskazują nam bardzo wyraźnie na jakieś konkretne obszary psychiki, którymi warto się zająć, by poczuć się dobrze. I odwrotnie, emocje są przekaźnikami fizycznych potrzeb.
Zgodnie z teorią poliwagalną, łącznikiem między tymi dwoma, pozornie rozdzielnymi, światami, jest nerw błędny.
Pod jego kontrolą znajduje się bardzo ważny element naszego dobrego samopoczucia: układ przywspółczulny. Nerw błędny stanowi jego neurobiologiczne podłoże (Porges, 2011).
Układ ten działa przeciwstawnie do współczulnego i razem stanowią autonomiczny układ nerwowy. Sterują większością procesów życiowych oraz naszymi reakcjami.
Głównym zadaniem układu przywspółczulnego jest odpoczynek organizmu po stresie lub wysiłku. W przeciwieństwie do układu współczulnego, przywspółczulny nie reaguje jako całość, tylko uruchamia potrzebne w danym momencie funkcje.
Dla organizmu najkorzystniej jest, aby znajdował się jak najwięcej w stanie równowagi.
ACETYLOCHOLINA
W 1921 roku niemiecki fizjolog Otto Löwi, laureat nagrody Nobla, odkrył, że stymulacja nerwu błędnego sprawia, iż w organizmie pojawia się substancja, która redukuje częstość akcji serca. Nazwał ją Vagusstoff (niem. substancja błędna).
Dziś wiemy, że owa substancja jest neuroprzekaźnikiem. Nazywamy ją acetylocholiną.
Acetylocholina wyhamowuje reakcję na stres i pomaga nam utrzymać równowagę zarówno fizyczną jak i psychiczną. W ten sposób stanowi hormonalną podstawę układu przywspółczulnego.
| Acetylocholina:
● zmniejsza ciśnienie krwi ● zmniejsza częstość akcji serca ● umożliwia trawienie ● zapewnia nam odpoczynek
|
SEROTONINA
Drugim neuroprzekaźnikiem, uwalnianym w układzie przywspółczulnym przy udziale nerwu błędnego, jest serotonina.
Stymulacja nerwu błędnego sprawia, że poprawia się samopoczucie i czujemy się odprężeni (jak po dobrym posiłku). Stan ten zawdzięczamy wydzielaniu się serotoniny (Saldmann, 2017).
| Serotonina:
● kontroluje apetyt ● umożliwia zasypianie ● zapewnia dobre samopoczucie ● dba o libido |
ASPEKT SPOŁECZNY
Nerw błędny odpowiada za zaangażowanie społeczne. Poprzez mimikę dolnych mięśni twarzy odzwierciedla zmiany w aktywności organów w jamie klatki piersiowej (Arden, 2017). Być może odczułeś to na własnej skórze, gdy twoje serce nagle przyspieszyło i poczułeś jednoczesny ucisk szczęki.
Ten widoczny dyskomfort sprawia, że ktoś się może o nas zatroszczyć.
W kardiologii wykorzystuje się metodę stymulacji nerwu błędnego poprzez nacisk w przypadku ataku tachykardii (Saldmann, 2017). Można też tę metodę stosować samemu w sytuacji awaryjnej.
Z drugiej strony, uśmiech, nawet wymuszony, aktywuje układ przywspółczulny. W kontekście społecznym wystarczy, by inna osoba uśmiechała się do nas. Nerw błędny jest na to wyczulony i reaguje natychmiast.
Neurochemicznym podłożem tych procesów jest kolejny hormon, oksytocyna, której receptory znajdują się na nerwie błędnym. Wykorzystujemy oksytocynę, aby zwiększyć swój komfort i wzmocnić więź poprzez aktywację układu przywspółczulnego.
| Oksytocyna:
● pozwala nawiązać i utrzymać relacje ● pomaga wytwarzać więź międzyludzką ● nasila poczucie zaufania ● zmniejsza lęk i stres społeczny ● odpowiada za przynależność do grupy ● umożliwia poczęcie, prawidłowy przebieg ciąży i poród |
JAK WSPIERAĆ ZDROWIE NERWU BŁĘDNEGO
Nasze ciało dobrze funkcjonuje, gdy komunikacja neuronalna, przebiegająca przede wszystkim za pomocą nerwu błędnego, działa sprawnie. Akcja serca i ciśnienie krwi spadają, spowalnia aktywność narządów, oddychamy miarowo, nasz układ immunologiczny daje odpór patogenom, słabe komórki są usuwane, nie dając szansy nowotworom. Jesteśmy szczupli, silni, zrelaksowani.
Na prawidłowe działanie nerwu błędnego ma wpływ szereg czynników.
DZIECIŃSTWO
Bliskość na wczesnym etapie życia wzmacnia sygnał nerwu błędnego.
Dzieje się tak dzięki wspomnianym wcześniej receptorom oksytocyny. Im więcej dotyku (bliskości fizycznej) i bliskości emocjonalnej, tym więcej oksytocyny uwalnia się w organizmie dziecka i rodzica. Nie tylko wspomaga to pielęgnację niemowlęcia, ale także zwiększa mielinizację nerwu błędnego, wspomagając jego siłę przewodzenia impulsów już na poziomie neurobiologicznym.
Im bardziej wczesnodziecięca więź była oparta na poczuciu bezpieczeństwa, tym silniejsza mielinizacja nerwu błędnego (a więc intensywniejsze przewodzenie impulsów). Intensywny sygnał nerwu błędnego sprawia, że sprawniej się wyciszamy.
Słabszy sygnał nerwu błędnego związany jest z pozabezpiecznym stylem przywiązania (czyli stylem opartym na braku poczucia bezpieczeństwa), wytworzonym we wczesnym dzieciństwie, a co za tym idzie jest skorelowany z lękiem, słabszą kontrolą impulsów, wysoką reaktywnością, deficytem uwagi, dekoncentracją oraz wrażliwością. (Arden, 2017)
Niekiedy niedokonana mielinizacja dotyczy wcześniaków lub dzieci z dysfunkcjami neurologicznymi. Tym bardziej będą one potrzebowały dotyku i bliskości, aby rozwijać się możliwie prawidłowo.
Osłabiony nerw błędny nie jest w stanie chronić narządy w jamie brzusznej, co także może skutkować problemami zdrowotnymi w dorosłym życiu.
DIETA
Zwracając uwagę na to, co jemy, wpływamy świadomie na komunikację pomiędzy jelitami a mózgiem (przypomnę, jest to 80% pracy nerwu błędnego). Na nasze samopoczucie ma wpływ wiele hormonów, m. in. serotonina. W 95 procentach serotonina wytwarzana jest w układzie pokarmowym. (Saldmann, 2017) Odbywa się to przy udziale nerwu błędnego.
A zatem poprzez dietę możemy poprawić swoje samopoczucie i zdrowie.
Na przykład dostarczając naszemu ciału pożywienia bogatego w tryptofan (banany, kakao, kasze, ryby, pełnoziarniste pieczywo, rośliny strączkowe, awokado, orzechy), zapewniamy budulec do prawidłowej syntezy serotoniny. Ten hormon potrafi kontrolować nasz apetyt. To dlatego te produkty dają nam uczucie sytości po spożyciu umiarkowanej ilości.
Nie tylko aktywacja nerwu błędnego stymuluje wydzielanie serotoniny. Również obecność tego hormonu w organizmie może pobudzać układ przywspółczulny do działania.
Ale to jeszcze nie koniec.
STYMULACJA NERWU BŁĘDNEGO
Ważna informacja jest taka, że – choć nie unikniemy stresu w życiu codziennym, z pomocą nerwu błędnego jesteśmy w stanie niwelować jego skutki. Możemy pomóc naszemu ciału regulować wytwarzanie neuroprzekaźników takich jak acetylocholina.
Nawet dorośli ze słabym sygnałem nerwu błędnego mogą go w łatwy sposób stymulować. Istnieją liczne ćwiczenia i metody pracy z nerwem błędnym, które poprawią nasz dobrostan.
Są znane od wieków w medycynach całego świata.
MASAŻ
Można stymulować nerw błędny dzięki dobremu fizjoterapeucie specjalizującemu się w tej dziedzinie. Specjalista wykonuje serię masaży w okolicy jamy brzusznej. Taka stymulacja nerwu błędnego łagodzi skurcze jelit i aktywuje układ przywspółczulny.
ODDYCHANIE PRZEPONOWE
Jak już zostało powiedziane wyżej, pień brzuszny nerwu błędnego odpowiada za działanie układu przywspółczulnego. To dlatego oddychanie torem brzusznym uspokaja.
Połóż się na plecach, połóż ręce na brzuchu. Zrób wdech nosem, wpompowując powietrze do brzucha (poczujesz jak unoszą się twoje ręce). Wykonaj wydech ustami. Postaraj się wykonać to ćwiczenie na tyle wolno, by w 2 minutach zmieścić zaledwie 10 cykli wdech-wydech.
To ćwiczenie można wykonać także na siedząco.
Źródło: Mindful.org
Pomaga wyobrażenie sobie, że masz w brzuchu czerwony balonik, który pompujesz własnym oddechem albo liść, który unosi się lub opada wewnątrz twojego brzucha.
Dzięki tej technice praktykowanej codziennie, zmniejsza się uczucie zagrożenia, uspokaja się akcja serca, poprawia zaś równowaga wewnętrzna oraz trawienie.
MIĘŚNIE BRZUCHA
Skutecznym sposobem stymulacji jest także napinanie mięśni brzucha w sposób, jakbyśmy mieli za chwilę otrzymać tam cios. Napięte mięśnie pozwalają osiągnąć dobrą stymulację nerwu błędnego. (Saldmann, 2017) Warto sprawdzić napięcie, wymierzając sobie bardzo lekki cios w brzuch pięścią. Po sprawdzeniu w ten sposób odporności, powtarzamy ćwiczenie (już bez kuksańców) czternaście razy, naprzemiennie napinając i rozluźniając mięśnie brzucha.
Ćwiczenie wykonujemy w pozycji stojącej.
“PEŁNE USTA”
To ćwiczenie jest wykorzystywane w dietetyce, aby hamować napady głodu.
Wykonujemy je przed posiłkiem, w pozycji siedzącej.
Wypełniamy usta letnią wodą, tak, aby język był zanurzony, a policzki wydęte. Nie otwieramy ust, ani nie zmieniamy napięcia przez 3 minuty. Oddychamy wolno przez nos.
Po tym czasie płyn można połknąć lub wypluć. Uczucie głodu zostaje zastąpione uczuciem sytości za sprawą sygnału, jaki stymulowany w ten sposób nerw błędny wysyła do mózgu.
WZMOCNIENIE SYGNAŁU
Istnieją także inne sposoby stymulacji nerwu błędnego w celu wzmocnienia jego sygnału.
- Uciśnięcie oczu
- Wypicie duszkiem szklanki wody
- Zwiększenie wydzielania śliny
- Masaż wnętrza ucha
- Płukanie gardła
- Śpiew przeponowy
- Pozycja Trendelenburga (głową w dół)
- Pranajama
- Zimny i naprzemienny prysznic
- Spanie na lewym boku
- Inspirujące kontakty społeczne
- Zwrócenie się do innych o pomoc w opanowaniu trudnych emocji
Dzięki takiej systematycznej stymulacji nie tylko czujemy się lepiej, ale także nasze narządy wewnętrzne pracują wydajnie i bez zakłóceń (np. serce).
NIE PRZESADZAJ ZE STYMULACJĄ
Mimo, że większość ćwiczeń nerwu błędnego można z łatwością opanować i wykonać w domu, a także w dowolnym momencie, warto pamiętać o paru kwestiach.
Po pierwsze stymulacja nerwu błędnego działa z wielką mocą. Można za jej pomocą dokonać naprawdę spektakularnych zmian w swoim ciele. Należy stale mieć na uwadze tę siłę.
Po drugie, jeśli dojdzie do przestymulowania nerwu błędnego, o co wcale nie tak trudno, może dojść do tzw. omdlenia wazowagalnego, czyli uczucia, że za chwilę stracimy przytomność (Saldmann, 2017).
Ze względu na złożoną patofizjologię omdleń wazowagalnych ich diagnostyka stała się dziedziną interdyscyplinarną na pograniczu zainteresowań neurologii i kardiologii. (Piątkowska, Koźluk 2008)
Zanim rozpocznie się stymulację nerwu błędnego, należy skonsultować ten zamiar z fizjoterapeutą, osteopatą lub lekarzem zaznajomionym z funkcjonowaniem nerwu błędnego.
Jednak bez względu na te środki ostrożności, metody stosowane aby zaktywizować nerw błędny, pozwalają nam się zapoznać z reakcjami naszego ciała w różnych sytuacjach i, w miarę możliwości, tak zorganizować sobie życie, aby w sposób optymalny sprzyjać własnemu zdrowiu.
Artykuł: Marta Szperlich Kosmala
BIBLIOGRAFIA
- Stephen Porges (2011) The polyvagal theory: Neurophysiological foundations of emotions, attachment, communication, and self-regulation, Norton, New York
- Frederick Saldmann (2017) Twoje zdrowie w twoich rękach, Muza, Warszawa
- John B. Arden (2017) Neuronauka w psychoterapeutycznym procesie zmiany, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków
- Piękno umysłu (2018) Nerw błędny pomoże ci pokonać niepokój, pieknoumyslu.com
- Agnieszka Piątkowska, Edward Koźluk (2008) Czy głównym winowajcą omdleń jest mózg czy układ naczyniowy? Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 1, 33–41